Σήμερα ήθελα να εξερευνήσω εκφράσεις, όχι προσώπου! Εκφράσεις λόγου που χρησιμοποιούμε καθημερινά, αλλά ποτέ δεν έχουμε σκεφτεί πώς προέκυψαν και πώς καθιερώθηκαν ώστε να τις χρησιμοποιούμε.
Διάλεξα μερικές φράσεις για να σας πω, οι οποίες είναι και αυτές που χρησιμοποιώ, αλλά και μικρή που ήμουν όταν τις έλεγαν δεν καταλάβαινα, οπότε μου έμεινε απωθημένο. Και θυμάμαι χαρακτηριστικά όταν άκουσα μια τέτοια έκφραση για πρώτη φορά, και δεν ήξερα τι σημαίνει ρώτησα τα παιδιά που ήμασταν εκεί όλα μαζί και παίζαμε, επειδή ένα από αυτά το είπε (από 7-10 χρονών και εγώ το πιο μικρό παιδάκι) και κανένας δεν μου είπε, και όλο μου έλεγαν όταν μεγαλώσεις, και όταν μεγαλώσεις! Ε ναι που μεγάλωσα!
‘’Καταφωνή και ο γάιδαρος’’: Έχει τις ρίζες του στην Αρχαία Ελλάδα. Όσο και να μην το πιστεύεται οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν πώς το γκάρισμα του γαιδουριού ήταν καλός οιωνός για μια μάχη. Το ίδιο λοιπόν πίστευε και ο Αθηναίος στρατηγός Φωκίων, ο οποίος ήταν κομματάκι προληπτικός, και πολλά γεγονότα ήταν για αυτόν σημάδια από τους Θεούς. Το 339 π.Χ. αντιμετώπισε τον Φίλιππο στο Βυζάντιο. Οι Μακεδόνες είχαν καταλάβει τις γύρω περιοχές και ο Φωκίων ανέλαβε να τους διώξει. Τη μέρα της μάχης ο Αθηναίος στρατηγός ένιωθε ότι ο στρατός του ήταν απροετοίμαστος και μικρός αριθμητικά. Η μάχη εξελίσσονταν άσχημα και ο στρατηγός ήταν έτοιμος να διατάξει οπισθοχώρηση, όταν άκουσε ένα γάιδαρο να γκαρίζει δυνατά. Μιας και προληπτικός ο Φωκίων (πρέπει να βρω και τι ζώδιο ήταν!!) πίστεψε πώς έχει την εύνοια των Θεών. Και επιβεβαιώθηκε. Οι Αθηναίοι σημείωσαν συνεχείς επιτυχίες και κατάφεραν να απομακρύνουν τους Μακεδόνες από την περιοχή του Βυζαντίου. Ο Φωκίων όμως τραυματίστηκε και αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Αθήνα. Η φράση λοιπόν έμεινε μέχρι και τις μέρες μας, αλλά με πολύ διαφορετικό νόημα από το αρχικό, μιας και τώρα απλά αναγγέλει κάποιον ανεπηθύμητο, συνήθως, πάντα!
‘’Καβάλησε το καλάμι’’: Ίσως και αυτή να προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα. Οι Σπαρτιάτες το έλεγαν για να πειράξουν τον Αγησίλαο. Ο Αγησίλαος αγαπούσε πολύ τα παιδιά του και όταν ήταν μικρά έπαιζε μαζί τους, καβαλώντας σαν σε άλογο, ένα καλάμι. Κάποια μέρα όμως τον είδε ένας φίλος του σε αυτή την στάση και ο Αγησίλαος τον παρακάλεσε να μην πει τίποτα σε κανέναν. Αλλά εκείνος δεν κράτησε τον λόγο του (αα το καρφί!) και το είπε σε άλλους. Και έτσι διαδώθηκε σιγά – σιγά σε όλους και να φθάσει στις μέρες μας. Και αυτή τη φορά με αλλαγμένη την ερμηνεία του, δηλαδή ‘γεια σου μικρό ψωνάκι’ !
‘’Δώσε τόπο στην οργή’’: Το λέω τόσο συχνά και μου φαίνεται φυσιλογικότατο. Αλλά δεν είναι και τόσο, απλά έχουμε συ συνηθίσει η φράση να είναι έτσι. Η φράση αυτή τη βρίσκουμε στην
«Αντιγόνη» του Σοφοκλή (718): «είκε θυμώ και μετάστασιν δίδου». Αυτά τα λόγια λεει ο Αίμωνας στον πατέρα του τον Κρέοντα , που επιμένει να τιμωρήσει την Αντιγόνη, γιατί δεν υπάκουσε στη διαταγή του και έθαψε τον αδελφό της Πολυνείκη. «Είκε» σημαίνει υποχώρησε, «θυμώ και» αντί «και θυμώ μετάοτασιν δίδου» , δηλαδή, και άλλαξε γνώμη, δηλαδή, δώσε τόπο στην οργή (είδες τι μάθαινες στην β’ λυκείου;).
‘’Για ψύλλου πήδημα’’: Θα ανατρέξουμε στην Ρωμαική εποχή όπου από τον πρώτο αιώνα η επικοινωνία των Ρωμαίων με τον ασιατικό κόσμο, είχε σαν αποτέλεσμα την εισαγωγή πάρα πολλών γελοίων και εξευτελιστικών δεισιδαιμονιών, που κατέκλυσαν όλες τις επαρχίες της Ιταλίας. Εκείνοι που φοβόντουσαν το μάτιασμα, κατάφευγαν στις μάγισσες, για να τους ξορκίσουν μ’ ένα πολύ περίεργο τρόπο (δεν φώναζαν τη μαμά μου!?): Οι μάγισσες αυτές είχαν μερικούς γυμνασμένους ψύλλους, που πηδούσαν γύρω από ένα πιάτο με νερό. Αν ο ψύλλος έπεφτε μέσα και πνιγόταν, τότε αυτός που τον μάτιασε ήταν εχθρός. Αν συνέβαινε το αντίθετο -αν δεν πνιγόταν δηλαδή-τότε το μάτιασμα ήταν από φίλο, πράγμα που θα περνούσε γρήγορα. Κάποτε μια μάγισσα υπέδειξε σ’ έναν πελάτη της ένα τέτοιο εχθρό με τ’ όνομα του. Εκείνος πήγε, τον βρήκε και τον σκότωσε. Έτσι άρχισε μια φοβερή «βεντέτα» ανάμεσα σε δύο οικογένειες, που κράτησε πολλά χρόνια. Ωστόσο, από το δραματικό αυτό επεισόδιο, που το προξένησε μια ανόητη πρόληψη, βγήκε και έμεινε η φράση, που ακόμα και στις μέρες μας έχει το ίδιο νόημα.
Εσείς ποιες φράσεις χρησιμοποιείτε? Ξέρετε από που προέρχονται?