Με αφορμή την έκθεση «Αύρα από το νησί της Σαπφώς», στη γκαλερί Space Zero στο 798 Art District του Πεκίνο στις 3 Σεπτεμβρίου, μιλήσαμε με τη φωτογράφο Τζέλη Χατζηδημητρίου, για τις δυσκολίες της φωτογραφίας, την επιρροή της από το νησί της Λέσβου καθώς και για τη συμμετοχή της στην έκθεση στο Art District.
Γεννηθήκατε στη Λέσβο. Σπουδάσατε Οικονομικά και στη συνέχεια Διεύθυνση Φωτογραφίας στον Κινηματογράφο στη Ρώμη. Πως συνδυάζονται αυτά τα τόσο ετερόκλητα αντικείμενα (οικονομικά – φωτογραφία);
Τα οικονομικά είναι κάτι από το οποίο κανένας δεν μπορεί να ξεφύγει, γιατί είναι αυτό με το οποίο τα βγάζεις πέρα στην καθημερινότητα. Δεν σπούδασα οικονομικά επειδή ήθελα να σπουδάσω οικονομικά, ήμουν απλώς αναγκασμένη να σπουδάσω επειδή πέρασα εκεί και έπρεπε να πάρω ένα πτυχίο πριν πάω στην Ιταλία. Εγώ και τα οικονομικά δεν έχουμε σχεδόν καμία σχέση, αλλά κατάφερα και πήρα το πτυχίο μου. Οι δικοί μου, επειδή ήμουν πάντα μαθήτρια του 20 και επειδή δεν ήθελα να κάνω τίποτα από αυτά που θέλανε, είχανε πάθει ένα τεράστιο σοκ. Καταλαβαίνω τώρα πόσο πολύ ανησυχούσαν και πως ήθελαν να κάνω κάτι το οποίο θεωρούσαν ότι θα με στήριζε. Αυτό που ξεχνούσε η δική μας η γενιά, και φαντάζομαι όλες οι γενιές το ξεχνάνε, είναι πως η δική τους γενιά, είχε περάσει πόλεμο, κατοχή, τρομερή φτώχια, και επομένως, ήταν σημαντικό για αυτούς να μπορούνε να τρώνε και να έχουν οικονομική άνεση. Δεν ήταν όπως μεγαλώσαμε εμείς που με κυνηγούσαν για να φάω κι εγώ κρυβόμουν. Αυτό είναι κάτι που δεν πρέπει να το ξεχνάμε. Για αυτό το λόγο οι γονείς μου πίστευαν ότι η ζωή μου θα ήταν καλύτερη αν δεν έκανα αυτό που εγώ ήθελα να κάνω, αλλά, αν έκανα αυτό που θα μου έδινε μερικά χρήματα για να ζήσω, (το οποίο δεν το έκανα και ποτέ όμως). Εκεί έρχεται η φωτογραφία
Ποιο ήταν το έναυσμα που σας ώθησε να ασχοληθείτε τόσο με τη φωτογραφία αλλά και με τη συγγραφή;
Ασχολήθηκα με τη φωτογραφία σαν έναν τρόπο έκφρασης. Την πρώτη φορά που πήρα μηχανή στα χέρια μου ήμουν δώδεκα χρονών. Μου έκανε δώρο ο παππούς μου μια μικρή compact μηχανή. Την πήρα και άρχισα να βγάζω φωτογραφίες. Για τον ίδιο λόγο γράφω. Μου αρέσει η κοινωνιολογική και ανθρωπολογική έρευνα, να μαθαίνω το πώς και το γιατί, να ακούω ιστορίες ανθρώπων και μ’αυτό το τρόπο να καταλαβαίνω κάπω περισσότερο τη ζωή.
Έχετε πει παλαιότερα ότι «αν δεν φωτογραφίσω κάτι, είναι σαν να μην υπάρχει».
Είναι ακριβώς αυτό το πράγμα το οποίο νιώθω. Δεν θυμάμαι πρόσωπα, δεν θυμάμαι ανθρώπους, δεν θυμάμαι τίποτα εκτός από τα μέρη τα οποία έχω φωτογραφίσει. Ότι έχω φωτογραφίσει το θυμάμαι ακριβώς όπως ήταν τη στιγμή που το τράβηξα, θυμάμαι την αίσθηση που είχα, θυμάμαι τα πάντα. Όλα τα υπόλοιπα περνάνε από τη ζωή μου σαν να μην έχουν συμβεί.
Φωτογράφιση τοπίων / ανθρώπων / βυθού / εσωτερικών χώρων / αρχαιολογικών χώρων. Ποιες είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζετε σε κάθε είδος από αυτά;
Το βασικότερο πρόβλημα της φωτογραφίας είναι το να βλέπεις, το να νιώθεις. Εγώ δεν πιστεύω ότι η φωτογραφία είναι τεχνική. Η τεχνική είναι κάτι που μαθαίνεις. Αν δεν είσαι σε θέση να γνωρίζεις από πριν, τι είναι αυτό που θέλεις να φωτογραφίσεις, δεν υπάρχει πιθανότητα να το δεις μπροστά σου. Οπότε το A και το Ω για τη φωτογραφία είναι το να μπορείς να βλέπεις. Που σημαίνει, να είσαι σε ένα χώρο, σε ένα τοπίο, να κυττάς ένα πρόσωπο, μια ομάδα ανθρώπων, και εσύ να είσαι σε θέση να δεις αυτό το οποίο πραγματικά θα εκφράσει εσένα. Αυτή είναι η δυσκολία της φωτογραφίας, το πως θα καταφέρεις να δεις το θέμα σου και να δεις το φως, γιατί αν δεν μπορείς να «δεις» πως πέφτει το φως, που είναι η σκιά, πως γράφει πάνω στα πρόσωπα, πως γράφει πάνω στο χώρο, τι αίσθηση δημιουργεί, τότε δεν θα μπορέσεις ποτέ να φωτογραφίσεις αυτό που βλέπεις. Η φωτογραφία σημαίνει, γράφω με το φως.
Αποτελεί η Λέσβος σημείο αναφοράς του έργου σας. Πόσο βαθιά σας έχει επηρεάσει ο τόπος, οι άνθρωποι, ο πολιτισμός και η ιστορία του συγκεκριμένου νησιού;
Περισσότερο δεν θα μπορούσε! Η Λέσβος έχει ένα φως μοναδικό, κάτι το οποίο, ο περισσότερος κόσμος που ζει και κινείται καθημερινά στο νησί ή έρχεται σαν περαστικός επισκέπτης, συνήθως δεν μπορεί να το καταλάβει. Γενικά τη ζωή μας τη ζούμε σαν να μην είναι δικιά μας. Ζούμε, υπάρχουμε σε αυτόν τον κόσμο και ασχολούμαστε με πράγματα που είναι ελάχιστα σημαντικά, μέχρι που κάποια στιγμή πεθαίνουμε. Αυτό το φως της Λέσβου, το οποίο δεν υπάρχει σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου, είναι τελείως λυρικό, και για αυτό δεν είναι τελείως τυχαίο πως εδώ γεννήθηκε η λυρική ποίηση, και εδώ εμπνεύστηκαν μεγάλοι ποιητές και ζωγράφοι. Η Λέσβος υπήρξε τόπος με μεγάλο πολιτισμό στην αρχαιότητα. Δυστυχώς, η καθημερινότητα και η προσπάθεια για την επιβίωση, μας κάνει να μην βλέπουμε την ομορφιά που υπάρχει γύρω μας.
«Λέσβος, το νησί της κρυμμένης αρμονίας», ο τίτλος της έκθεσής σας που πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Μιλήστε μας για την εμπειρία σας.
Η έκθεση έγινε στο προξενείο μας στην Κωνσταντινούπολη και στην οργάνωση είχα πολλή βοήθεια από τους φίλους μου στην Τουρκία, αλλά και από πολύ κόσμο. Είχα εξαιρετικά καλή αντιμετώπιση από το τουρκικό κοινό. Στην πραγματικότητα αυτοί που με βοήθησαν ήταν περισσότερο οι Τούρκοι, όχι οι Έλληνες. Από τους Έλληνες και συγκεκριμένα από τη Λέσβο, εκτός από την Περιφέρεια, το φορέα τουρισμού Μολύβου, Πλωμαρίου και Ερεσού, που με βοήθησαν πραγματικά, δεν είχα ουσιαστικά βοήθεια δυστυχώς. Οι περισσότεροι κάτοικοι της Λέσβου δεν πήραν είδηση πως έγινε αυτή η έκθεση, που ήταν τόσο σημαντική για το νησί. Πάντως ήταν θαυμάσια εμεπιρία η έκθεση στην Κωνσταντινούπολη. Η έκθεση για τη Λέσβο παρουσιάστηκε σε εφημερίδες μέσα από συνεντεύξεις, από τα κανάλια και γενκότερα είχε πολύ καλή αποδοχή απο τον κόσμο στη Τουρκία. Πολλοί Τούρκοι μιλούσανε για τη Μυτιλήνη με πάρα πολύ καλά λόγια και αυτή ήταν μια εξαιρετική προώθηση της Λέσβου. Οι φωτογραφίες που παρουσιάστηκαν, δεν ήταν συνηθισμένες, τουριστικές φωτογραφίες της Λέσβου. Μιλούσαν με το φως, ακόμα κι όταν τα τοπία ήταν τουριστικά.
“A Girl’s Guide to Lesbos”, είναι ένας οδηγός πρωτότυπος. Πως προέκυψε;
Η Σαπφώ σε αυτό το νησί έχει εξαφανιστεί και έχει εξαφανιστεί επειδή οι περισσότεροι ντρέπονται για τη Σαπφώ, λόγω της σχέσης της με το λεσβιακό. Αλλά οι περισσότεροι δεν έχουν διαβάσει την ποίηση της. Γίνεται πάρα πολύς ντόρος γύρω από το αν ήταν η Σαπφώ λεσβία, και αυτό είναι κάτι το οποίο ούτε το ξέρουμε, ούτε μας ενδιαφέρει, ούτε μας αφορά, και δεν μπορείς να κρίνεις μια κοινωνία 2600 χρόνια πριν, με τα σημερινά μέτρα και σταθμά. Μπορεί σε 200 χρόνια από τώρα οι άνθρωποι να θεωρούν ότι είναι ανήθικο να κάνεις σεξ για να κάνεις παιδιά, μπορεί να τα κάνουν στο σωλήνα και να θεωρούν το σεξ ανήθικο, αυτό δεν σημαίνει όμως πως σήμερα, για μας, είναι ανήθικο. Εξ’άλλου, δεν υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες από την εποχή εκείνη. Καλύτερα να διαβάσουμε τα ποιήματα της Σαπφούς και να αφεθούμε στη ποίησή της, εάν θέλουμε πραγματικά να καταλάβουμε τη μεγάλη Ποιήτρια. Οι δικοί μας οι άνθρωποι, οι ντόπιο, οι Μυτιληνιοί, θέλουν να ξεχάσουν τελείως το γεγονός ότι υπάρχει η Σαπφώ εδώ και συνήθως χαζογελάνε όταν αναφέρεται το όνομά της, κατευθείαν σκέφτονται «λεσβία». Δεν σκέφτονται την ποίηση. Είναι πολύ κρίμα αυτό. Έγραψα τον οδηγό « a girl’s guide to Lesvos», γιατί έπρεπε, τουλάχιστον οι ξένες επισκέπτριες να μάθουν για τη Σαπφώ, αλλά να μάθουν και τι συνέβη εκείνα τα χρόνια από το 80’ και μετά στην Ερεσό και συγχρόνως να γνωρίσουν τον τόπο μας.
Ποια είναι η στιγμή που νιώσατε περήφανη για κάτι που έχετε καταφέρει, και ποια όπου αισθανθήκατε πικρία;
Αυτό τα συναισθήματα εναλλάσσονται. Τη μια στιγμή νιώθεις καλά και την άλλη στιγμή άσχημα. Δεν είναι εύκολο να αναγνωριστείς, όλοι θέλουμε την αναγνώριση αλλά πολύ δύσκολα έρχεται, οπότε, αυτό δημιουργεί μια πικρία. Όσο για το πότε ένιωσα καλύτερα…κάθε φορά που είμαι σε θέση να ολοκληρώσω μια δουλειά, και να τη δω ότι έγινε έτσι όπως τη θέλω, τότε είμαι περήφανη. Είμαι υπερήφανη που κατάφερα να ολοκληρώσω κάτι που ήθελα, με τον τρόπο που ήθελα και όχι με την έννοια της επιτυχίας. Για παράδειγμα, ήμουν πανευτυχής όταν κατάφερα να μπω μέσα σε μια θαλασσινή σπηλιά, που δεν φανταζόμουν ότι θα μπορούσα να μπω, με ένα ειδικό μαγνητόφωνο και να καταγράψω τον ήχο της θάλασας που χρειαζόμουν.
Έκθεση στην Κίνα. Πως προέκυψε και τι προσδοκίες έχετε από αυτήν την έκθεση;
Προσδοκία καμία. Όταν έχεις προσδοκίες πάντα απογοητεύεσαι, δεν υπάρχει τίποτα για να έχω προσδοκίες, όμως μπορούν να συμβούν εξαιρετικά και ωραία πράγματα. Είναι άλλο τι μπορεί να συμβεί και άλλο το τι περιμένω εγώ. Ξέρω όμως τι είναι αυτό που μπορώ να δώσω εγώ σε αυτήν την έκθεση. Ξέρω τι ενέργεια βάζω εγώ σε αυτό…τώρα τι θα βγει είναι άγνωστο.
Πως προέκυψε…Πριν από μερικά χρόνια μου είχαν ζητήσει να κάνω ξενάγηση σε ανθρώπους που δεν ήξερα ποιοι είναι, και αποδείχτηκε ότι ανάμεσά τους ήταν μια διάσημη ποιήτρια της Κίνας, η Lan Lan, η οποία έψαχνε τα ίχνη της Σαπφούς. Αυτή η ποιήτρια, ήρθε εδώ ψάχνοντας τη Σαπφώ και ο μόνος άνθρωπος που μπορούσε να μιλήσει για τα ίχνη της Σαπφούς ήμουν εγώ. Έγινε τυχαία, δεν το επιδίωξα, δεν ήξερα καν με ποιους μιλάω. Η ποιήτρια είχε πάει στη Χίο, καλεσμένη του Δήμου, για να την κάνουν επίτιμη πολίτη της Χίου. Είχε έρθει στην Ελλάδα, καλεσμένη του Ιρδρύματος Ωνάσση, να παρουσιάσει τα ποιήματά της, τα οποία είναι μεταφρασμένα σε 8 γλώσσες. Είναι διάσημη στη χώρα της, τη θεωρούν απόγονο της Σαπφούς λόγω της λυρικότητας της ποίησής της. Λένε ότι περιγράφει με τον ίδιο τρόπο που περιέγραφε η Σαπφώ, πράγμα πάρα πολύ κολακευτικό. Ήρθε λοιπόν στην Ερεσσό όπου και συναντηθήκαμε. Στη διάρκεια της συζήτησης, κάποια στιγμή της ανέφερα πως φτιάχνω ένα ντοκιμαντέρ για τον μυθικό Ορφέα «αναζητώντας τον Ορφέα στη Λέσβο», καιμε έκπληξη διεπίστωσα πως αυτή η γυναίκα, η Κινέζα, που δεν μιλούσε καν Αγγλικά, ήξερε ποιος είναι ο Ορφέας. Η επαφή μας συνεχίστηκε και η Lan Lan ετοίμασε μια έκθεση στο Πεκίνο, στο 798 art district του Πεκίνου, σε ένα μέρος που είναι όλες οι γκαλερί μαζεμένες και εκεί που χτυπάει η καρδιά της τέχνης. Θα εκτεθούν φωτογραφίες δικές μου από τη Λέσβο, σαν αυτές που ήταν στην Κωνσταντινούπολη και θα παρουσιαστούν και τα δικά της τα ποιήματα. Οπότε, θα είναι μια συνάντηση δύο τεχνών, μέσα από το λυρισμό και μέσα από την τέχνη. Καλεσμένη είναι όλη η διανόηση του Πεκίνου.
Τι συμβουλή θα δίνατε σε έναν νέο φωτογράφο που τώρα ξεκινάει την πορεία του με μια φωτογραφική στο χέρι;
Να πετάξει όλα τα βιβλία φωτογραφίας, να ακολουθήσει αυτό που νιώθει εκείνος, να δει πάρα πολύ ζωγραφική, να πάει σε πάρα πολλά μουσεία, και να μη σκεφτεί ούτε για μια στιγμή ότι η φωτογραφία είναι μια τέχνη αναπαραγωγής. Η φωτογραφία είναι τέχνη, κάθε στιγμή είναι μοναδική. Πάνω από όλα, οι νέοι φωτογράφοι πρέπει να ακολουθήσουν αυτό που τους έρχεται πρώτα να κάνουν και να μην ακολουθήσουν τεχνικές μέσα από βιβλία. Αν και είναι λίγο χαμένη περίπτωση. Διότι μέσα στην ψηφιακή φωτογραφία, οι δυνατότητες καταγραφής του φωτός είναι πολύ λιγότερες συγκριτικά με το φιλμ. Το ψηφιακό είναι τελείως επίπεδο, έχει πολύ μικρότερη ικανότητα καταγραφής των τόνων του χρώματος. Δεν ξέρω αν ποτέ θα φτάσει τις δυνατότητες του φιλμ. Για αυτό και χρησιμοποιείται πάρα πολύ το Photoshop. Φωτογράφος δεν είναι αυτός που πήρε μια μηχανή και βγήκε έξω να τραβήξει φωτογραφίες. Φωτογράφος είναι αυτός που η φωτογραφία είναι η έκφρασή του. Δεν είσαι φωτογράφος όταν παίρνεις ένα κινητό ή μια μηχανή για να κρατήσεις απλά μια ανάμνηση. Στη φωτογραφία πρέπει να «βγάζεις» τον εαυτό σου. Αν δεν το κάνεις αυτό, τότε είσαι απλός κάποιος που κρατάει μια μηχανή και θεωρεί τον εαυτό του γνώστη της φωτογραφίας. Αυτά όμως έχουν μπερδευτεί τώρα τελευταία. Για αυτό και στην ουσία έχει καταργηθεί το επάγγελμα του φωτογράφου.
Για τις selfies τι σχόλιο έχετε να κάνετε;
Ψυχολογικά μου έρχεται στο νου η μοναξιά που κάποιος μπορεί να νιώθει. Ή ίσως ο τρόπος επικοινωνίας έχει αλλάξει τόσο πολύ τώρα πια που αντί για μια προσωπική επαφή προτιμούμε μια φωτογραφία κι ένα σχόλιο στο Ίντερνετ. Οι selfies είναι παιχνίδι και δεν είναι κακό να παίζει κάποιος. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν αυτό θέλεις να το παρουσιάσεις σαν τέχνη. Μερικές φορές από το παιχνίδι βγαίνουν ωραία πράγματα. Είναι ένας καινούργιος κόσμος ο οποίος έχει αλλάξει πάρα πολύ γρήγορα. Μέσα σε 20 χρόνια όλα αυτά που ήξερα εγώ για τη φωτογραφία και τη δουλειά σαν φωτογράφος έχουν αλλάξει, έχουν εξαφανιστεί. Υπάρχει μια υπεροψία. Επειδή, όλες οι μηχανές βγάζουν μια σχετικά καλή, τεχνικά, φωτογραφία, δεν μπορούν να καταλάβουν ποια είναι η πραγματικά καλή φωτογραφία. Δεν το αναγνωρίζουν, δεν το βλέπουνε. Πατάνε ένα κουμπί, βλέπουνε κάτι που είναι εντυπωσιακό, το βάζουνε και στο Photoshop και το κάνουν ακόμα πιο εντυπωσιακό και θεωρούν ότι έβγαλαν τη σούπερ φωτογραφία. Υπάρχει η υπεροψία λόγω της ευκολίας και λόγω της φτήνιας. Διότι, για να γίνεις φωτογράφος στα προηγούμενα χρόνια, έπρεπε να διαθέσεις πολλά χρήματα. Κάθε κλικ στοίχιζε πολλά λεφτά. Να στο πω κάπως πως ήταν. Εγώ, τράβαγα μόνο σλάιντς, δεν τράβαγα αρνητικό, για να τραβήξω ένα 35άρι σλάιντ και να το εμφανίσω, μου στοίχιζε γύρω στα 50€ σημερινά. Αυτά τα 50€ αντιστοιχούσαν το πολύ σε 12 φωτογραφίες. Κάθε φορά που έκανα το κλικ, έπρεπε να είμαι σίγουρη για το φως, για τη γωνία από την οποία θα τραβήξω, ποιο θα είναι το κάδρο, τι είναι το σημαντικότερο μέσα στο θέμα μου, και πολλές άλλες πληροφορίες, που μόνο αν τις γνωρίζεις μπορείς να θεωρηθείς πραγματικίς φωτογράφος. Γιατί δεν είχα να το πληρώσω από εκεί και πέρα, κανένας μας δεν είχε χρήματα για πέταμα, όλοι μας είμασταν πολύ προσεκτικοί. Τώρα που πατάει ο καθένας ένα κουμπί και φωτογραφίζει ό, τι βρει μπροστά του χωρίς να σκέφτεται, δεν έχει καμία αίσθηση ποιο είναι το κάδρο, που είναι το φως, τι υπάρχει πίσω από τον άνθρωπο που θωρητικά θέλει να φωτογραφίσει, τι υπάρχει μπροστά του, τι υπάρχει εδώ, τι υπάρχει εκεί, δεν βλέπουνε. Αυτό είναι τρομαχτικό. Η ψηφιακή φωτογραφία ουσιαστικά μας έχει κάνει τυφλούς. Τυφλούς και υπερόπτες. Πατάνε ένα κουμπί, η μηχανή βγάζει κάτι, τυχαία ανάμεσα στις 500.000 φωτογραφίες που θα βγάλουν υπάρχει και μια καλή και σου λέει: «Έγινα φωτογράφος!» Και ακόμα χειρότερα, όταν αυτό το βάζουν στο facebook και αρχίζουνε τα like, λένε: «ααα! Κοίταξε να δεις! Είμαι καταπληκτική», και νομίζει ο καθένας ότι πρέπει να εκτεθεί στο Λούβρο σαν μεγάλος καλλιτέχνης. Αυτό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα για εμένα, πως ξεχάσαμε πώς να βλέπουμε, πως χάθηκε η έννοια της ομορφιάς . Η φωτογραφία έγινε ο τρόπος για να κάνει κάποιος επίδειξη ή απλά να κρατήσει αναμνήσεις. Έχει υπάρξει μια μετάλλαξη και αυτό που θεωρείται τέχνη είναι πλέον ότι έχει τροποποιηθεί στο Photoshop. Αυτό είναι το σήμερα όμως, δεν μπορείς να γυρίσεις πίσω. Πιθανότατα αυτό να θεωρείται τέχνη σε μερικά χρόνια από τώρα, αλλά για μένα δεν είναι γιατί δεν μπορώ να το αντιληφθώ έτσι. Η τέχνη της φωτογραφίας, για μένα, έχει να κάνει με το φως, δεν έχει να κάνει με επίδειξη. Είναι το φως που οδηγεί, και χρησιμοποιώντας το φως μπορείς να αναδείξεις τα χρώματα, να αναδείξεις το χώρο, να αναδείξεις το πρόσωπο και μέσα από το φως μπορείς να εκφράσεις τα συναισθήματα σου.
Την ευχαριστούμε πάρα πολύ!
Social Links: