Το Πάσχα στην Ελλάδα εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της Εαρινής Ισημερίας και θεωρείται η μεγαλύτερη και πλουσιότερη σε λαογραφικές εκδηλώσεις χριστιανική γιορτή.
Σε αυτό το άρθρο, ημέρες που είναι, θα αναφέρουμε ορισμένα παραδοσιακά έθιμα που συμβαίνουν καθ’ όλη τη διάρκεια της Μ. Εβδομάδας σε νησιά και πόλεις.
Στην Ίο, το Σάββατο του Λαζάρου οι κάτοικοι φτιάχνουν τα «λαζαράκια», σταφιδόψωμα σε ανθρωπόμορφα σχήματα. Την Μ. Παρασκευή, μετά την Αποκαθήλωση, οι νέοι του νησιού παίζουν τις «μπάλες», ένα παιχνίδι με μικρές σιδερένιες κόκκινες και πράσινες μπάλες. Την εβδομάδα μετά το Πάσχα, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ίου «Η Φοινίκη» αναβιώνει το έθιμο της «κούνιας» κατά το οποίο στήνεται μία κούνια όπου σε αυτήν αιωρούνται αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές με απώτερο σκοπό την υπόσχεση γάμου. Το ίδιο συμβαίνει και στη Κύθνο.
Στη Μήλο στο χωριό Πλάκες το απόγευμα της Μ. Παρασκευής γίνεται η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης του Χριστού. Την Κυριακή του Πάσχα πραγματοποιείται το «κάψιμο του Ιούδα», όπως και στη Μύκονο, έθιμο που έχει τις ρίζες του στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους. Στην Πάρο, όπως και στην Πάτμο, θαυμάζουμε τις «Αναπαραστάσεις» από τα Πάθη του Χριστού, όπου μικροί και μεγάλοι ντυμένοι Ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού αναπαριστάνουν σκηνές από την είσοδο στα Ιεροσόλυμα, το Μυστικό Δείπνο, την προσευχή στο Όρος των Ελαιών, το Μαρτύριο της Σταύρωσης και την Ανάσταση.
Στη Σύρο οι δύο θρησκευτικές κοινότητες του νησιού, η Ορθόδοξη και η Καθολική, γιορτάζουν μαζί το Πάσχα. Στην Άνω Σύρο οι Επιτάφιοι των Καθολικών ξεκινούν από τον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Γεωργίου. Στην Ερμούπολη ο επιτάφιος των Καθολικών ξεκινάει από τον ενοριακό Ναό της Ευαγγελίστριας, οι επιτάφιοι των Ορθοδόξων από τις ενορίες Αγίου Νικολάου, Κοιμήσεως και Μεταμορφώσεως, περιφέρονται και συναντώνται στην Πλατεία Μιαούλη, όπου γίνεται δέηση. Κατά την περιφορά των ορθόδοξων Επιταφίων ακολουθούν τη λιτανεία πιστοί με κοντάρια όπου βρίσκονται κρεμασμένα χιτώνας, σφουγγάρι και ζάρια, συμβολίζοντας τα πάθη του Χριστού. Μετά τη λειτουργία της Ανάστασης, οι Καθολικοί κάνουν την περιφορά του αγάλματος του Ιησού τοποθετημένου σε χρυσό ανοικτό κουβούκλιο καλυμμένο με βιολέτες, λεμονανθούς και πασχαλιές και ακολουθούν τα πολύχρωμα λάβαρα των διαφόρων αδελφοτήτων.
Μια σημαντική διαφορά, συγκριτικά με τις Κυκλάδες, είναι ότι στα Δωδεκάνησα την ημέρα του Πάσχα δεν περιλαμβάνεται στο μενού ο οβελίας, τα κοκορέτσια κ.ο.κ. Στη Ρόδο, το Σάββατο του Λαζάρου, τα παιδιά γυρίζουν από πόρτα σε πόρτα και τραγουδούν τα κάλαντα του Λαζάρου, συγκεντρώνοντας χρήματα και αυγά για τους ιερείς. Στην Κω το πρωί του Μ. Σαββάτου, η εκκλησία στρώνεται με μικρά μωβ μυρωμένα λουλούδια του βουνού που λέγονται «λαμπρές». Οι νοικοκυρές φτιάχνουν τις λαμπρόπιττες και το γεμιστό αρνί. Το έθιμο που κάνει το Πάσχα στην Πάτμο ξεχωριστό είναι ότι το Μ. Σάββατο το Ευαγγέλιο διαβάζεται σε επτά γλώσσες.
Από τα Επτάνησα, την πρώτη θέση στην πρωτοτυπία εθίμων του Πάσχα κατέχει η Κέρκυρα.
Με το σήμα της Ανάστασης, οι κάτοικοι της Κέρκυρας πετούν τεράστια κανάτια γεμάτα νερό – τους «μπότηδες» – από τα μπαλκόνια τους. Οι «μπότηδες» είναι τα πήλινα κανάτια με στενό στόμιο και δυο χερούλια στο πλάι για τη μεταφορά τους. Τα μπαλκόνια είναι στολισμένα και οι κάτοικοι δένουν στους «μπότηδες» κόκκινες κορδέλες – το κόκκινο είναι το χρώμα της Κέρκυρας.
Μέχρι στιγμής έχουμε αναφέρει ορισμένα έθιμα των ελληνικών νησιών. Για τις πόλεις και χωριά, θα ξεκινήσουμε τώρα από το βόρειο τμήμα της Ελλάδος και θα προχωρήσουμε προς το νότιο. Την Κυριακή του Πάσχα αναβιώνει στην Καστανούσα Κερκίνης του διευρυμένου δήμου Ηράκλειας στην Κεντρική Μακεδονία, το ποντιακό πασχαλινό έθιμο «αυγομαχίες». Το έθιμο έχει τις ρίζες του στον Πόντο και συμβολίζει την Ανάσταση του Κυρίου και τη σύγκρουση του καλού με το κακό. Βασικός κανόνας του εθίμου είναι η χρησιμοποίηση μόνο αυγών κότας. Παρόμοιο έθιμο συναντάμε και στα χωριά της Δράμας.
Τέλος, στο Λεωνίδιο Πελοποννήσου, η νύχτα της Αναστάσεως είναι η νύχτα των αερόστατων. Με το «Χριστός Ανέστη» παίρνουν φωτιά οι «κολλημάρες» και τα αερόστατα απογειώνονται ανεβαίνοντας ψηλά για 30 με 40 λεπτά. Την Κυριακή του Πάσχα, αναβιώνει στην Καλαμάτα, το έθιμο του σαϊτοπόλεμου. Πρόκειται για ένα έθιμο, του οποίου οι ρίζες βρίσκονται στους απελευθερωτικούς αγώνες του 1821. Σύμφωνα με τον θρύλο, οι Μεσσήνιοι χρησιμοποίησαν σαΐτες γεμάτες εκρηκτικά και αναχαίτισαν το ιππικό των Τούρκων, αποδεικνύοντας ότι η νίκη σε μια μάχη δεν αποκτιέται μόνο μέσα από την αριθμητική υπεροχή. Οι συμμετέχοντες – αρκετοί από αυτούς ντυμένοι με παραδοσιακές φορεσιές ονομάζονται «μπουλούκια» – οπλισμένοι, με σαΐτες που έχουν κατασκευάσει μόνοι τους από χαρτονένιους σωλήνες γεμισμένους μπαρούτι, αρχίζουν την εκτόξευση.
Καλό Πάσχα και Καλή Ανάσταση!