Η έκθεση “Documents of Breathing” έρχεται να μετατρέψει καθημερινές ιστορίες σε Ιστορία -και το αντίστροφο.

H Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση παρουσιάζει στον Φιλολογικό Σύλλογο Παρνασσός μια έκθεση που δίνει νέα πνοή σε αρχειακά ίχνη, οικογενειακά κειμήλια, ιστορικά ντοκουμέντα, όλα όσα αποτελούν δηλαδή «τεκμήρια αναπνοής», από 20 Απριλίου έως 17 Μαΐου.

Με το Documents of Breathing (Τεκμήρια Αναπνοής) η Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης αναζητούν τα ακροσφαλή στηρίγματα της μνήμης. Οι ίδιοι περιγράφουν το έργο τους ως μια συλλογή από θραύσματα μνημοσύνης που ανευρίσκονται και δομούνται με τρόπο συνειρμικό, προσωπικό και συλλογικό.

Τα Documents of Breathing είναι μια ασυνήθιστη έκθεση. Κάθε φορά παρουσιάζεται διαφορετικά, αλλά πάντα σαν ανοιχτό βιβλίο. Ο τίτλος της έκθεσης, δανεισμένος από ένα αρχαίο αιγυπτιακό ταφικό κείμενο, ένα ξόρκι δηλαδή που δίνει στον νεκρό το δικαίωμα στη μεταθανάτια ζωή, δηλώνει την αρχειακή διάσταση του έργου αλλά και μια εσωτερική αντίφαση. Ενώ τα Τεκμήρια Αναπνοής είναι τεκμήρια πνοής και δημιουργούν ένα άνοιγμα προς τη ζωή, ταυτόχρονα συνομιλούν με τους νεκρούς. Στις επιβιώσιμες εικόνες που συλλέγουν και υπομνηματίζουν η Πάσκουα Βοργιά και ο Παύλος Φυσάκης, το παρόν και το παρελθόν, το προσωπικό και το συλλογικό είναι αδιαχώριστα.

Ένα έργο θεωρητικά τεκμηριωμένο, που δεν σου επιτρέπει να αμφισβητήσεις τις προθέσεις και τις γνώσεις των δημιουργών του. Αυτό το «ανοιχτό αρχείο», όπως το ονομάζουν, χωρίζεται σε δέκα κεφάλαια (The Last Version, Chronos, Dream City, Denkraum, Logos, Pathos, Sacred & Profane, Pothos, Θάνατος, The Afterlife) και αναφέρεται σε δύο ανολοκλήρωτα πρότζεκτ του μοντερνισμού: το Passagen-Werk (1927-40) του Walter Benjamin, μια εργασία για την αστική ζωή στο Παρίσι του 19ου αιώνα αποτελούμενη από αυτούσια και σχολιασμένα παραθέματα, και το Bilderatlas Mnemosyne (1925-29) του Aby Warburg, μια οπτική εγκυκλοπαίδεια που αποσκοπούσε στην ενεργοποίηση της μνήμης και της φαντασίας του θεατή, καθώς και στην κατανόηση της «μεταθανάτιας ζωής της αρχαιότητας».

Ο Χριστόφορος Μαρίνος, ιστορικός τέχνης και επιμελητής, αναφέρει στο σημείωμά του στην έκδοση που συνοδεύει την έκθεση:«Τα “Τεκμήρια Αναπνοής” είναι ένα κατεξοχήν αφομοιωτικό έργο. Δεν αναφέρεται σε τετελεσμένα γεγονότα. Έτσι, μια τραγωδία όπως αυτή στα Τέμπη, παρότι δεν περιλαμβάνεται στα εκτιθέμενα φωτογραφικά θραύσματα –που μνημονεύουν, μεταξύ άλλων, το περιβαλλοντικό έγκλημα στις Σκουριές Χαλκιδικής, την καταστροφική φωτιά στο Μάτι, τους πρόσφυγες που θαλασσοπνίγονται στη Μεσόγειο, τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου και τις ταραχές του Δεκεμβρίου 2008 στην Ελλάδα, τη δικτατορία των συνταγματαρχών και τον Εμφύλιο–, κατά έναν περίεργο τρόπο αφομοιώνεται και στοιχειώνει την έκθεση. Και το ίδιο ισχύει και για άλλα γεγονότα του παρελθόντος ή του μέλλοντος, τα οποία έρχονται να συμπληρώσουν το ανοιχτό αρχείο της Βοργιά και του Φυσάκη. Ο θεατής καλείται να περιηγηθεί στα δέκα κεφάλαια της έκθεσης φτιάχνοντας με αυτές τις ετερόκλητες εικόνες μια πειστική συνάφεια, μια αφήγηση που να τον αφορά και με την οποία να ταυτίζεται. Στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Κρήτης στο Ρέθυμνο, όπου πρωτοπαρουσιάστηκε η έκθεση το 2022, ο θεατής ακολουθούσε μια διαδρομή ανακαλύπτοντας σταδιακά τις εικόνες κατά την περιήγησή του στις αίθουσες του μουσείου. Στον Παρνασσό παρουσιάζεται μια εναλλακτική εκδοχή, που λαμβάνει υπόψη την αισθητική και την ιστορία του εκθεσιακού χώρου. Τώρα πια έχεις την ευκαιρία να δεις τις εικόνες συγκεντρωμένες, ως μέρος μιας ιδιωτικής πινακοθήκης, που αποτελεί κατάλοιπο ενός ονειρικού κόσμου.»

H έκθεση στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός», τον αρχαιότερο πολιτιστικό σύλλογο της Αθήνας, αποτελεί μια προσπάθεια συλλογής κομματιών που, όταν ενωθούν, «ανα-βιώνουν» την Ιστορία, τεκμηριώνοντας το τέλος του χρόνου. Αυτά τα θραύσματα ζωής συνθέτουν τα Documents of Breathing. Ένα σκοτεινό δάσος, μια θάλασσα, η άβυσσος ή το γέλιο ενός παιδιού. Εικόνες με αρχετυπική, κρυπτική ή αλληγορική σημασία αγκιστρώνονται μέσα από τις λεζάντες τους σε μια πολύ συγκεκριμένη στιγμή και συνθήκη και συνομιλούν με ένα ιστορικό μνημείο, ένα ζευγάρι που αγκαλιάζεται, ένα μαγικό δαχτυλίδι, stills από μια soft porn ταινία του ’70 ή ένα φωτορομάντζο. Και όλα μπορούν να είναι ταυτόχρονα ιστορικά τεκμήρια και οικογενειακά κειμήλια – ακόμα και ένας ουρανός. Η αντίφαση και η αναντιστοιχία μεταξύ φωτογραφίας και λεζάντας, εικόνας και λόγου, σημείου και σημαινόμενου, και τελικά η διαλεκτική ένταση μεταξύ του ιστορικού και του φαντασιακού, του προσωπικού και του κοινωνικού, του υλικού και του άυλου, του ιερού και του βέβηλου, αποτελούν όλα τους στοιχεία που δίνουν στην έκθεση πνοή ζωής.

Συντελεστές

Διοργάνωση Έκθεσης: Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, Kolektiv8

Επιμέλεια: Πάσκουα Βοργιά, Παύλος Φυσάκης

Επιμελητικό Κείμενο: Χριστόφορος Μαρίνος

Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός: Πάνος Δραγώνας

Γραφιστικός Σχεδιασμός: Ιωάννης Μαρκάκης

Επεξεργασία Βίντεο: Νίκος Μάρκου

Κατασκευή Βιβλίου-Koυτιού: Ευαγγέλια Μπίζα

Οργάνωση Παραγωγής: Έλενα Ντόσα

Συντονισμός Εγκατάστασης, Art Handling: Βαγγέλης Τάτσης

Εκτυπώσεις Έργων: Παύλος Φυσάκης

Κάδρα: Sdralis Artworks