Στην επέτειο των 160 ετών από τη γέννηση του Κ. Π. Καβάφη, το Ίδρυμα Ωνάση στη Νέα Υόρκη παρουσιάζει ένα φεστιβάλ που αναδεικνύει τον επιδραστικό χαρακτήρα του Αλεξανδρινού ποιητή και τον αντίκτυπο του έργου του σε παγκόσμια κλίμακα.
Ο Κ. Π. Καβάφης ταξιδεύει στη Νέα Υόρκη. Ο Καβάφης 160 χρόνια μετά τη γέννησή του ακτινοβολεί στην άλλη μεριά του Ατλαντικού με το φεστιβάλ “Archive of Desire” του Ιδρύματος Ωνάση που διαχειρίζεται το Αρχείο Καβάφη από το 2012. Με την ψηφιοποίηση και την ελεύθερη πρόσβαση στο Αρχείο, με την ενεργοποίηση νέων χώρων για το έργο του σε Αθήνα και Αλεξάνδρεια, και με περαιτέρω ανάδειξη της αξίας του με καλλιτεχνικές δράσεις σε όλο τον κόσμο ο Κ.Π. Καβάφης συνεχίζει να έχει διεθνή απήχηση που διαρκώς πολλαπλασιάζεται. Έχει εμπνεύσει ένα ευρύ φάσμα καλλιτεχνών και λογοτεχνών, από τον David Hockney έως τον Leonard Cohen, από τον John Tavener έως τον Δημήτρη Μητρόπουλο, από τον Orhan Pamuk ώς τον J.M. Coetzee, μεταξύ άλλων. Έχουν αφηγηθεί στίχους του από τον Sting και τον Paul McCartney έως τον Daniel Mendelson. Η Τζάκι Κένεντι Ωνάση είχε ζητήσει να διαβαστεί στην κηδεία της το αγαπημένο της ποίημα, «Ιθάκη». Ο λογοτέχνης E. M. Forster τον παρότρυνε διαρκώς να δημοσιεύσει σε ευρύτερους κύκλους το έργο του. Ο Leonard Woolf (σύζυγος της Virginia Woolf) προσπάθησε και ο ίδιος να εκδώσει το έργο του μέσω του βρετανικού οίκου του, Hogarth Press. Οι απεικονίσεις της πολυπολιτισμικότητας, της ετερότητας, της επιθυμίας και της queer ταυτότητας στο έργο του ήταν έτη φωτός μπροστά από την εποχή του. H επιρροή του δεν θα σταματήσει να διαποτίζει όλες τις γενιές σε κάθε άκρη του κόσμου. Το φεστιβάλ “Archive of Desire” αποσκοπεί αφενός να εορτάσει τον ποιητή με όσους είναι εξοικειωμένοι με το έργο του και, αφετέρου, να μοιραστεί την πνευματική κληρονομιά του με αμέτρητους άλλους ανθρώπους για πρώτη φορά. Περιλαμβάνει μια σειρά δράσεων εμπνευσμένων από τη ζωή και το έργο του Αλεξανδρινού ποιητή, με στόχο την ανάδειξη του έργου του, μέσα από ένα φάσμα σύγχρονων καλλιτεχνικών δράσεων που απλώνονται σε όλη την πόλη, εμπλουτίζοντας την ενασχόλησή μας με τον ποιητή μέσω της τέχνης και του λόγου κορυφαίων καλλιτεχνών, ακαδημαϊκών, ανθρώπων με παγκόσμια επιρροή. Το διαθεματικό πρόγραμμα του φεστιβάλ στη Νέα Υόρκη περιλαμβάνει μια σειρά από περφόρμανς, παρουσιάσεις ψηφιακής τέχνης, προβολές ταινιών μικρού μήκους, αναγνώσεις ποίησης, λογοτεχνικές συζητήσεις, ένα visual rave, ένα αισθητηριακό πολυεπιστημονικό βιβλίο-ταξίδι, μια μεγάλη υπαίθρια τοιχογραφία, ψηφιακές και ηχητικές εγκαταστάσεις και πολλές άλλες ζωντανές εκδηλώσεις, σε επιμέλεια της συνθέτριας Paola Prestini, Καλλιτεχνικής Διευθύντριας του National Sawdust, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού για την προώθηση της σύγχρονης μουσικής, υπό τη δημιουργική καθοδήγηση της Αφροδίτης Παναγιωτάκου, Διευθύντριας Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση. Η Senior Advisor του Onassis USA και μέλος του Δ.Σ. του Ιδρύματος Ωνάση, Karen Brooks Hopkins, είναι η εκτελεστική παραγωγός του φεστιβάλ.
Συγκεντρώνοντας διεθνώς καταξιωμένους καλλιτέχνες, όπως είναι ο εικαστικός Nick Cave και ο Bob Faust, η Laurie Anderson, ο Rufus Wainwright, η Robin Coste Lewis, η Julie Mehretu, η Elena Park, ο Vijay Iyer με τον Jeffrey Zeigler, η Sister Sylvester, η Nadah El Shazly, η Juliana Huxtable, o Taylor Mac, η Julianne Moore και πολλοί άλλοι, το φεστιβάλ εστιάζει τόσο στον ποιητή όσο και στον άνθρωπο Καβάφη. Ανάμεσα στα διεθνούς φήμης ονόματα που συμμετέχουν στο φεστιβάλ, συναντάμε καλλιτέχνες από την Ελλάδα και την Αίγυπτο, όπως τον Πέτρο Κλαμπάνη, την Εύη Καλογηροπούλου, τον Χρήστο Σαρρή, τον Δημήτρη Παπαδημητρίου, τη Λένα Πλάτωνος, τον Γιάννη Παλαμίδα, τον Νέγρο του Μοριά. Από το National Sawdust στο Ουίλαμσμπεργκ του Μπρούκλιν έως το Rockefeller Center στην καρδιά του Μανχάταν, από το ONX Studio, τον «επιταχυντή» καριέρας του Ιδρύματος Ωνάση που εστιάζει στις ψηφιακές τεχνολογίες και την καλλιτεχνική δημιουργία στην 5η Λεωφόρο έως την εκκλησία του Αγίου Μάρκου και το New Museum στο Μπάουερι, από τα βιβλιοπωλεία McNally Jackson σε διάφορα σημεία της πόλης έως το Πανεπιστήμιο Columbia στο Χάρλεμ, μεταξύ άλλων, το “Archive of Desire” επιδιώκει να μαγέψει το κοινό της Νέας Υόρκης, φέρνοντας την ποίηση του Καβάφη στην καθημερινότητά τους. Καθώς κορυφαίοι καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο επαναπροσεγγίζουν τους καβαφικούς στίχους, οι θεατές θα βιώσουν εκ νέου την ποίησή του, μέσα από ένα καλειδοσκόπιο που την καθιστά σύγχρονη, πολιτική, αισθησιακή και εμβριθή. Το φεστιβάλ φέρνει στο προσκήνιο τον ποιητικό λόγο του Καβάφη, την οικουμενικότητά του, την αιχμηρή κοινωνική του κριτική, τον λυρισμό και τον αισθησιασμό του, που αντιστέκεται πεισματικά στον χρόνο, για να επισημάνει ευρύτερα τον διαχρονικό ρόλο της ποίησης στην κοινωνία, αλλά και ως μια αχτίδα φωτός σε έναν κόσμο που βρίσκεται σε αναταραχή.
Το “Archive of Desire” –ο τίτλος του οποίου προέρχεται από ένα νέο έργο της καταξιωμένης ποιήτριας Robin Coste Lewis, που γράφτηκε ειδικά για την περίσταση, με πηγή έμπνευσης την εμπειρία από την επαφή της με το αρχείο Καβάφη στην Αθήνα– προάγει την αποστολή του Ιδρύματος Ωνάση το οποίο, με την απόκτηση, την ψηφιοποίηση, τη μετάφραση και τη δημοσίευση της εκτενούς ψηφιακής συλλογής του Αρχείου Καβάφη, αποσκοπεί να κάνει πιο προσιτό το τόσο ζωντανό και ξεχωριστό έργο του ποιητή.
Ανάμεσα στις σημαντικότερες δράσεις του φεστιβάλ είναι μια νέα εικαστική εγκατάσταση στην πρόσοψη του National Sawdust από τους Nick Cave & Bob Faust (“Lit” σε δημόσια θέα από τις 29 Απριλίου), μια βραδιά δημιουργικής συνέργειας ανάμεσα σε διάφορα καλλιτεχνικά ιδιώματα με την ποιήτρια Robin Coste Lewis, την εικαστικό Julie Mehretu, τον συνθέτη Vijay Iyer, τον τσελίστα Jeffrey Zeigler και τη σκηνοθέτρια Charlotte Brathwaite (“Archive of Desire”, 3 και 4 Μαΐου), καθώς και ένα “visual rave” από την Juliana Huxtable (“Ionic”, 6 Μαΐου). Οι Death of Classical διοργανώνουν μια συναυλία με αναθέσεις νέων μουσικών έργων ή νέων ενορχηστρώσεων από τη Laurie Anderson,τη Helga Davis & τον Πέτρο Κλαμπάνη,τονNico Muhly (σε ενορχήστρωση του Nathan Thatcher), τον Δημήτρη Παπαδημητρίου, την Paola Prestini και τον Rufus Wainwright (σε ενορχήστρωση της Missy Mazzoli), με ερμηνείες από την Anderson, την Davis, τον Κλαμπάνη, τον Wainwright και την Brooklyn Youth Chorus σε διεύθυνση της Dianne Berkun Menaker, τους The Knights και τη σοπράνο Ελένη Καλένος (“Waiting for the Barbarians”, 2 Μαΐου). Από το υπόλοιπο πρόγραμμα, ξεχωρίζουν επίσης μια περφόρμανς στην οποία το κοινό θα διαβάζει από κοινού τα χειροποίητα καλλιτεχνικά βιβλία που έχει ετοιμάσει η Sister Sylvester, με ζωντανή μουσική επένδυση από τη Nadah El Shazly (“Constantinopoliad”, 28 & 29 Απριλίου)· εικαστικές δημιουργίες που περιλαμβάνουν από την επαναπροσέγγιση ενός καβαφικού ποιήματος από τον Ali Santana ως μια εμβυθιστική, πειραματική, χιπ χοπ εμπειρία (“Through the Walls”, “Walls”, 28 Απριλίου-6 Μαΐου) έως ένα βίντεο έργο και πρότζεκτ καλλιτεχνικής έρευνας των Matthew Niederhauser & Marc Da Costa ((“Through the Walls”, “Ekphrasis”, 28 Απριλίου-6 Μαΐου)· ένας πεντάωρος μαραθώνιος αναγνώσεων του καβαφικού έργου (“of the neighborhood that I behold: ένας Μαραθώνιος Καβάφη”, 30 Απριλίου) και ένα διεθνές ακαδημαϊκό συμπόσιο συνδυασμένο με μουσική εξερεύνηση και ποιητική έκφραση, με τη επιμέλειαδύο κορυφαίων μελετητών του Καβάφη, του Στάθη Γουργουρή και της Karen Emmerich, με τη συνεισφορά των Ορφέα Απέργη, Γιάννη Δούκα, Φοίβης Γιαννίση, Κατερίνας Ηλιοπούλου, Haytham al–Wardani, Iman Mersal, Janlori Goldman, Robin Coste Lewis, Brenda Shaughnessy, Susan Bernofsky, Brent Edwards, Σοφίας Αβραμίδου, Marcos Balter,Zosha di Castri, Στέλιου Δήμου, Δημήτρη Μητρόπουλου, Λένας Πλάτωνος και Γεώργιου Πονηρίδη, καθώς επίσης με ζωντανές ερμηνείες από το National Sawdust Ensemble υπό τη μουσική διεύθυνση του Jeffrey Zeigler αλλά και τους Έλληνες προσκεκλημένους μουσικούς Γιάννη Παλαμίδα (φωνή) και Στέργιο Τσιρλιάγκο (synths) (Days of 2023, 1 Μαΐου). Μια σειρά οπτικών ποιημάτων με γενικό τίτλο Visual Cavafy θα παρουσιαστούν καθ’ όλη τη διάρκεια του φεστιβάλ, καθώς και σε μια δημόσια προβολή στο New Museum (“Visual Cavafy”, 4 Μαΐου). Αυτές οι ταινίες –που δημιουργήθηκαν τόσο στη Νέα Υόρκη, σε σύλληψη και παραγωγή της Elena Park και της Lumahai Productions, όσο και στην Ελλάδα από τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση– περιλαμβάνουν δημιουργίες της Εύης Καλογηροπούλου («Αλεξάνδρεια»), της Elena Park ((«Μακρυά», «Θάλασσα του Πρωιού», στα οποία διαβάζει η Julianne Moore, «Ιθάκη», «Περιμένοντας τους Βαρβάρους, με περφόρμανς του Taylor Mac, «Τα βήματα» με τη συμμετοχή των Carl Hancock Rux, Daniel Bernard Roumain, Bora Yoon, Jeffrey Zeigler), του Χρήστου Σαρρή («Τα Τείχη») σε συνεργασία με κρατούμενους στη φυλακή της Νιγρίτας και νέα μουσική σύνθεση από τη των Laura Jane Grace, και των Jad Abumrad και Mac Premo («Φωνές» με ανάγνωση από τη Laurie Anderson).
Για να τιμήσουν τον αντίκτυπο του Κ. Π. Καβάφη στη μοντέρνα ποίηση, την πνευματική του κληρονομιά και την queer και διασπορική ταυτότητα ενός ανθρώπου που ισορροπούσε επιδέξια ανάμεσα στον αρχαίο κόσμο και σε μια σύγχρονη μητρόπολη, καθένα από τα επτά βιβλιοπωλεία της αλυσίδας βιβλιοπωλεία McNally Jackson σε όλη τη Νέα Υόρκη, από τη γειτονιά Νολίτα του Μανχάταν έως το Αεροδρόμιο Λα Γκουάρντια, θα φιλοξενήσει περίτεχνα σχεδιασμένες μικρές βιβλιοθήκες ποίησης αφιερωμένες στον ποιητή και το έργο του. Επιπλέον, τα McNally Jackson έχουν επιμεληθεί τρεις λογοτεχνικές ομιλίες για το φεστιβάλ, με τη συμμετοχή συγγραφέων και διανοουμένων που θα εξετάσουν σε βάθος το έργο, την ταυτότητα και το καλλιτεχνικό αποτύπωμα του Καβάφη: Ο Καβάφης ως queer ποιητής με τη Stamatina Gregory και τον Richie Hofmann (19 Απριλίου), Ο Καβάφης ως οικουμενικός ποιητής με τον Daniel Mendelsohn και τη Jana Prikryl (27 Απριλίου) και Γιατί να διαβάζουμε τον Καβάφη; με τον André Aciman και τον Paul Holdengräber.
Μουσική εμπνευσμένη από τον Καβάφη θα πλημμυρίσει επίσης την ατμόσφαιρα σε μια δωρεάν εγκατάσταση στον δημόσιο χώρο του παγοδρομίου στο Rockefeller Center. Η τελευταία χορεία συνθετών που τιμήθηκαν με τη Hildegard Commission, η οποία απονέμεται σε ανερχόμενα καλλιτεχνικά ονόματα που είναι γυναίκες ή άλλα άτομα παραδοσιακά περιθωριοποιημένου έμφυλου προσδιορισμού, έλαβαν τα έργα του Καβάφη προκειμένου να τα χρησιμοποιήσουν ως πηγή έμπνευσης για τις δικές τους αναθέσεις. Τα έργα που προέκυψαν, τα οποία ηχογραφήθηκαν από το National Sawdust Ensemble, θα ακούγονται στον χώρο υπό τη μορφή ηχητικής εγκατάστασης, από τις 3 Απριλίου έως τις 6 Μαΐου 2023.
Ο Κωνσταντίνος Π. Καβάφης γεννήθηκε στις 29 Απριλίου 1863 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου (και πέθανε την ίδια ημερομηνία του 1933), από Έλληνες γονείς με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη και μεγάλωσε σε ένα ρευστό διαπολιτισμικό περιβάλλον που επηρέασε έντονα τα γραπτά του. Πολύ μπροστά από την εποχή του, η ανθρώπινη ποιητική του ματιά στρέφει το βλέμμα από το περιθώριο στη μυθολογία και τους ελληνιστικούς χρόνους, την πολιτική και τον έρωτα. Ένας Έλληνας που έζησε στην κοσμοπολίτικη Αλεξάνδρεια, εμπνέει μέχρι και σήμερα το έργο πολλών παγκόσμιων δημιουργών. Ένας ποιητής στο μεταίχμιο, με το έργο του να αντικατοπτρίζει τη ζωντάνια και τις εντάσεις ανάμεσα στους κόσμους που αναμειγνύονταν έξω από την πόρτα του. Το σπίτι του, η Οικία Καβάφη, βρίσκεται αυτή την περίοδο σε φάση εργασιών αποκατάστασης από το Ίδρυμα Ωνάση, σε συνεργασία με το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού. Η ποίηση του Καβάφη χαρακτηρίζεται από μια διάχυτη αίσθηση οριακότητας: η γλώσσα του μπορεί να είναι ιδιοσυγκρασιακή, παιγνιώδης, μοντέρνα σε σημείο που να αποκαλείται από κάποιους «πεζή», ωστόσο είναι επίσης νοσταλγική. Παρομοίως, ενώ η ποίησή του έχει συχνές αναφορές στην ελληνική ιστορία και μυθολογία, ο ίδιος είναι μνημειώδης μορφή του μοντερνισμού και τα έργα του περιέχουν απόψεις που υπερβαίνουν την εποχή τους και αντηχούν σημερινές. Η ποίηση ήταν ένα ασφαλές καταφύγιο για τον Καβάφη. Ο ποιητής ήταν ξεκάθαρος σε ό,τι αφορά την άρνησή του για αποτύπωση του έργου του: αρνιόταν πεισματικά να γίνει μέρος της εκδοτικής αγοράς τόσο στην ελληνική όσο και στην αγγλική γλώσσα, παρά τις πολυάριθμες κατά καιρούς απόπειρες λογοτεχνικών προσωπικοτήτων από διάφορες χώρες να τον πείσουν για μια ευρύτερη διάδοση του έργου του – ωστόσο, ο ίδιος αρχειοθετούσε και σχολίαζε τα πάντα σαν να περίμενε τα πιο ανοιχτά μυαλά των μελλοντικών αναγνωστών του. Επέμενε στην πρακτική της αυτοέκδοσης, δημιουργώντας φυλλάδια με το έργο του και προσφέροντας ποιήματά του σε εκείνους που τον επισκέπτονταν στην Αλεξάνδρεια. Έτσι, η επίσκεψη στον Καβάφη έγινε ένας περιζήτητος προορισμός των λογίων της εποχής του: ο καλύτερος τρόπος επαφής με το έργο του ήταν απευθείας μέσω του ίδιου. Το φεστιβάλ “Archive of Desire” συγκαλεί ορισμένους από τους καλλιτέχνες που αψηφούν με τον πιο εμφατικό τρόπο τις κατηγοριοποιήσεις, προκειμένου να ερμηνεύσουν περαιτέρω την πρισματική καβαφική κληρονομιά – δίνοντάς της μια επιπλέον ώθηση προς το μέλλον και επανεξετάζοντάς την ως μια γόνιμη πηγή εκ νέου έμπνευσης.
Η Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου, σημειώνει: «Αταξινόμητος, ερωτικός, άμεσος, αλλά και σκοτεινός, ο Καβάφης ήταν μια σύνθετη προσωπικότητα, που έμοιαζε να ενσαρκώνει μια σχεδόν παράδοξη ύπαρξη. Ήταν ένας σύγχρονος πολίτης αρχαίων πόλεων, ένας άνθρωπος που επινόησε τη δική του γλώσσα. Ο Καβάφης είναι ένας ποιητής που απευθύνεται σε όλους, ακόμα –και ίσως ιδιαίτερα– σε εκείνους που θεωρούν ότι δεν τους αγγίζει η ποίηση. Με συγκινεί το γεγονός ότι έρχεται στη Νέα Υόρκη για να μπει στη ζωή εκείνων που δεν τον γνωρίζουν ακόμα – η πνευματική κληρονομιά του θα περπατήσει στους δρόμους της και θα ζωντανέψει μέσα στα μυαλά του πλήθους».
Η συνθέτρια, συνιδρύτρια και Καλλιτεχνική Διευθύντρια του National Sawdust και Επιμελήτρια του φεστιβάλ “Archive of Desire”, Paola Prestini, έχει ένα μακρόχρονο ενδιαφέρον για τη διασταύρωση της ποίησης με τις άλλες μορφές τέχνης. Επισημαίνει σχετικά: «Η ποίηση μου έχει σώσει τη ζωή, έχει γίνει μουσική και με έχει βοηθήσει να ονειρευτώ το αφηρημένο. Καθώς συνέπλεκα όλες αυτές τις καλλιτεχνικές φωνές και τους συνεργάτες προκειμένου να ξαναζωντανέψουμε τον Καβάφη, στοχάστηκα την queer ταυτότητά του και την απουσία διπόλων στη ζωή του… την ετερότητά του και το πώς αυτή σχετίζεται με τρέχοντα πολιτικά θέματα… τον αισθησιασμό του και το φλογερό του άρωμα που διατηρείται αναλλοίωτο μετά από τόσες δεκαετίες και εξακολουθεί να κάνει την καρδιά μας να χτυπάει δυνατά».
Η Karen Brooks Hopkins, Senior Advisor του Onassis USA, Μέλος του ΔΣ του Ιδρύματος Ωνάση και Εκτελεστική Παραγωγός του “Archive of Desire” αναφέρει: «Χάρη στο Ίδρυμα Ωνάση, ανακάλυψα τον ποιητή Κωνσταντίνο Π. Καβάφη. Ο λόγος του είναι προσιτός και συνάμα παράτολμος, τροφοδοτούμενος από μια δύναμη ζωής που σε παρασύρει μέσα του όπως ένα σπουδαίο μυθιστόρημα. Ερωτικός και υψηλόφρων, ο Καβάφης επικοινωνεί ένα αγνό αίσθημα χωρίς λεκτικές υπερβολές. Γράφει, όπως φαίνεται, για την αμιγή χαρά της ατομικής έκφρασης και μοιράζεται γενναιόδωρα αυτά τα γραπτά με τους αναγνώστες του. Ελπίζω ότι το κοινό θα απολαύσει τις εκδηλώσεις που έχουμε προγραμματίσει και, μέσα από αυτές, θα χαράξει τη δική του διαδρομή συνάντησης με την καρδιά και την πένα αυτού του ταλαντούχου συγγραφέα. Οι σύγχρονοι καλλιτέχνες και ποιητές που συμμετέχουν στο φεστιβάλ έχουν μελετήσει και αγκαλιάσει τα ποιήματα του Καβάφη και έχουν προσθέσει τις δικές τους ευαισθησίες στο έργο του, ενισχύοντας τόσο τη δική του όσο και τη δική τους φωνή».